Eten, verteren en je immuunsysteem

De meeste mensen denken dat, wanneer ze een bord eten naar binnen gewerkt hebben, dit hun gezondheid vanzelf wel zal verzorgen en onderhouden. Regelmatig wordt er tijdens het eten ook nog eens naar smartphone, tablet, tv of film gekeken, of een krant gelezen. Dat er echter meer bij komt kijken om een gunstig effect van eten te verkrijgen, laat deze uitspraak van de 18e -eeuwse Duitse arts Hufeland zien: ‘Niet datgene wat wij eten, maar slechts datgene wat wij verteren, komt ons ten goede.’

Het spijsverteringsstelsel is uitgerust om voeding te kunnen verteren. Voeding omvat niet alleen het voedsel dat je koopt, klaarmaakt en nuttigt, maar ook zintuiglijke voeding. Dat is alles wat we zien, horen, ruiken, proeven en met onze tast voelen. Denk aan de informatie die vrijwel de hele dag via smartphones en computers naar ons toekomt. Die moet ook verwerkt, ‘verteerd’ worden. En dat geldt ook voor alle gedachten en emoties die we hebben.  Het spijsverteringstelsel dat van de mond via de maag, twaalfvingerige darm, dunne darm en dikke darm tot de anus loopt, krijgt in onze tijd nogal wat voor de kiezen.

De bekendste taak van het spijsverteringsstelsel is om voedsel te verteren tot steeds kleinere eenheden (1). Vervolgens om deze op te nemen in de bloedbaan.  Vrijwel alle stoffen gaan dan naar de lever om daar zonodig ontgift te worden, waarna er nieuwe stoffen van gemaakt kunnen worden die via de bloedbaan hun weg naar de doelorganen vinden. In het spijsverteringskanaal zorgen sappen met enzymen voor de afbraak van voedselbrokken. De alvleesklier en gal spelen een sleutelrol voor de vertering in de twaalfvingerige darm, een onderdeel van de dunne darm. Slijmvliezen produceren naast sappen een slijmlaag die beschermt tegen een lage zuurgraad en eventueel ongewenste ingrediënten uit het voedsel. Door middel van peristaltische bewegingen (knijpbewegingen) wordt de voedselbrij door het verteringskanaal heen geduwd. Door het hele kanaal heen is ons immuunsysteem aanwezig om voedsel, dat in principe ‘vreemd’ is, te beoordelen op ongewenst of nuttig, en zonodig in actie te komen. Daarnaast zijn op de slijmvliezen miljarden microben aanwezig, met het grootste aantal in de mond en de dikke darm. Immuunsysteem en microben blijken samen te werken.

De verteringsenzymen hebben een hele specifieke zuurgraad of pH nodig om hun werk te kunnen doen (2). In de mond is deze licht basisch, in de maag erg zuur, in de twaalfvingerige darm zeer basisch, en in de dikke darm weer meer zuur. Het is de kunst om zo te eten dat deze zuurgraad niet verstoord wordt, want dan is er de gewenste optimale vertering. Het zoveel mogelijk eten van puur, biologisch plantaardig voedsel en het vermijden van frisdrank, sapjes, snacks en tussendoortjes is hiervoor het meest aangewezen. Heel belangrijk is om elke hap zeer grondig te kauwen: de vertering begint in de mond en die eerste stap wil je niet overslaan. Rustig eten dus, en met aandacht dus gewoon aan tafel zonder afleiding. Je proeft het eten dan ook en geniet ervan. Helaas zijn er geneesmiddelen die de vertering verstoren, zoals maagbeschermers en antibiotica. Zij beïnvloeden niet alleen de zuurgraad maar ook het evenwicht in de miljarden microben in de darm, die bestaan uit bacteriën, gisten en ook virussen. De laatste jaren is er heel veel onderzoek over onze darmbewoners gepubliceerd, en het blijkt dat ze onze vrienden zijn als ze maar een goed onderling evenwicht hebben. Als vriend hebben onze microben veel gunstige effecten, op vrijwel alle gebieden van onze gezondheid. Denk aan de hersenen, onze stemming, het hormonale evenwicht, de vertering, en ook het immuunsysteem.

Dankzij de samenspraak met de darmmicroben ontwikkelt het immuunsysteem van het kind zich in de eerste drie levensjaren (3,4). En dankzij die levenslange samenwerking kunnen wij onze afweer gezond en krachtig houden. Het immuunsysteem bestaat uit een aangeboren deel dat direct en zonder onderscheid na de geboorte al in actie kan komen wanneer er ongewenste stoffen binnenkomen. Dat kan bijvoorbeeld een voedselbestanddeel zijn, maar ook een ziekmakende microbe. Het aangeboren immuunsysteem valt indringers aan en elimineert ze door middel van daarvoor geschikte immuun- cellen. In de loop van de rijping van het immuunsysteem ontwikkelt zich het verworven deel dat berust op geheugenvorming (5). De eerste kennismaking met een stof leidt tot een reactie met afweerstoffen, immunoglobulinen, die opgeslagen wordt in het immuun-geheugen. Bij een volgend contact met dezelfde stof wordt het geheugen geactiveerd en komen de immunoglobulinen snel en doelgericht in actie. Beide onderdelen van ons immuunsysteem werken overigens voortdurend samen.

Via onze voedselkeuze, een effectieve vertering en het verzorgen van de darmmicroben kunnen we onze afweer verzorgen en infecties met microben voorkomen. Het is dan wel handig als we zodanig eten dat de darmmicroben kunnen gedijen: vezelrijk plantaardig voedsel en gefermenteerd voedsel zijn het meest aangewezen. Kies biologisch voedsel omdat er (vrijwel) geen resten van bestrijdingsmiddelen in zitten, er meer gunstige fytonutrienten in zitten en omdat er natuurlijke productieprocessen worden gebruikt bij het fermenteren (6). De groep fytonutrienten is nog niet zo lang geleden ontdekt, en bestaat uit honderden stoffen die planten aanmaken als verdediging tegen insecten en schimmels. Ze zijn voor onze gezondheid erg belangrijk omdat zij het immuunsysteem ondersteunen en meestal ook als antioxidant schadelijke deeltjes wegvangen (7). De vezels uit groenten, knollen, noten en zaden, paddenstoelen en vruchten worden door de darmmicroben ‘gegeten’, en zij vormen hier speciale vetzuren uit die korte keten vetzuren worden genoemd (8). Deze vetzuren helpen het immuunsysteem om effectief te reageren, waardoor bijvoorbeeld allergische problemen verminderen en de weerstand tegen virusinfecties wordt verhoogd. Bij gefermenteerd voedsel moet je denken aan onverhitte, zure, met culturen gefermenteerde zuivelproducten zoals kefir en yoghurt. Je kunt ook waterkefir gebruiken of zelf maken (9). In ons land is zuurkool het meest bekende gefermenteerde voedsel, maar tegenwoordig doen veel mensen aan het zelf fermenteren van allerlei groenten. In de Oosterse keuken wordt veel gewerkt met gefermenteerde sojaproducten, zoals tamari, tempeh en natto. Groene thee, kimchi en kombucha zijn gefermenteerde dranken.

Door dit voedsel op dagelijkse basis in je voedingspatroon op te nemen, verzorg je je darmmicroben en daarmee verhoog je je weerstand en kom je hopelijk gezond de winter door. Niet alleen nuttig maar ook nog eens erg lekker.

Door Drs. Anna M. Kruyswijk - v.d. Heijden, oftewel Dr Goodfood