Waarom hebben we transparantie nodig?

Anonimiteit en perverse prikkels

De economische, ecologische en financiële crisis van de afgelopen jaren maakt duidelijk dat er fundamentele ontwerpfouten schuilen in ons huidige economische systeem. Anonimiteit gaat hand in hand gaat met perverse incentives, ofwel "perverse prikkels". Dit zijn financiële prikkels die leiden tot ongewenste gevolgen voor de maatschappij. Zo brachten bonussen Amerikaanse bankiers in verleiding om zoveel mogelijk leningen voor vastgoed uit te schrijven, met als gevolg de wereldwijde kredietcrisis. De rekenmodellen die banken hanteren bij kredietverstrekking en het mechanisme van de beurs drijven bedrijven ertoe om kosten af te wentelen, ofwel te externaliseren. Dit betekent dat de schade die aan het ecosysteem of aan de maatschappij wordt berokkend, wordt afgewenteld op andere delen van de wereld of op de verre toekomst.

Perverse prikkels verleiden bedrijven en werknemers ertoe om de negatieve gevolgen van hun productie voor de maatschappij, het ecosysteem en de gezondheid voor lief te nemen of te negeren. Zo worden er kleren gemaakt met slavenarbeid in Aziatische naaiateliers en fruit geteeld dat restanten van meer dan tien pesticiden bevat. Soms wordt hiervan iets zichtbaar. Maar de meeste uitbuiting vindt plaats zonder dat wij er iets van merken - in de anonimiteit van de wereldmarkt. De kosten komen uiteindelijk wel bij de overheid - dus bij ons - terecht. Bijvoorbeeld kosten voor waterzuivering, voor grondreiniging, voor armoedebestrijdingsprojecten, etc.

Overheidsbeleid en wetgeving doen tegenwoordig weinig om dergelijke mechanismen tegen te gaan en werken ze soms regelrecht in de hand. De lobby van het internationale bedrijfsleven is bijzonder krachtig en zorgt ervoor dat het systeem in stand wordt gehouden. Van overheid en regelgeving hoeven we de oplossing niet te verwachten. In plaats moeten we het ergens anders zoeken: in transparantie.